I. Pag-umol og baruganan.
1. Unsay imong paboritong landmark sa Sugbo? Ngano man?

Ang akaong paboritong landmark sa Sugbo kay ang Fuente Osmeña Rotunda. Una sa tanan, ako ning paborito kay pagbata palang nako, sige na ko og adto didto kay magskating ko katong pwede pa madulaan didto saona. Malingaw sad ko didto kay dako kaayo ug hawan ug pwede makakiat-kiat. Usa sad kay taga adlaw ni nako siya makit-an ug malingaw gyud ko magtan-aw nga naa gyud siya sa tunga ug sentro sa atensyon. Lingaw kaayo tan-awon kung mapalibutan siya sa mga sakyanan nga mang-agi. Matag okasyon sad, aduna gyuy ispisyal nga ibutang dinha nga makalingaw gayud. Aduna sad siyay simbolismokanako. Para sa ako, bisan napalibutan siya ug gubot na palibot, nagpabilin gihapon siya sa tunga nga malinawon, pasabot, atong kalibutan, naa pa gyuy paglaom na mahimong malinawon kung dili lang ta magpadala sa kagbot ug temptasyon sa atong palibot.

2. Sa imong tan-aw, unsay mahitabo kon ma-absuwelto si kanhi presidente Joseph Estrada? Ipasabot ang imong tubag.

Para kanako, kung ma-absuwelto man si kanhi presidente Joseph Estrada, daghan gyung mga taw ang malipay ilabi na katong iyang mga tagasuporta kay wala pa man napamatud-an nga siya kay usa kakurakot nga presidente. Nagpasabot lang na nga aduna pa siyay pagtungod nga mamuno sa atong nasud. Dili sad hinuon malikayan nga daghan ang maglagot ug naa gyuy gubot nga mahitabo. Daghan sad kaayo ang mga pag-usab nga pagahimuon kay tungod lain man ang pamaagi ni presidente Arroyo sa kang kanhi presidente Estrada.

3. Sa imong tan-aw, unsay mahitabo kon ma-konbikto si kanhi presidente Joseph Estrada? Ipasabot ang imong tubag.

Para nako, kung ma-konbikto ai kanhi presidente Joseph Estrada, daghan sad gyung mga taw ng malipay ilabi na katong dili ganahan niya u katong mmga tigsuporta kang presidente Arroyo. Mao sad gihapon, daghan ang maglagot ug magrally. Daghan gyung mga taw ang magpakita sa ilang suporta kang kanhi presidente Estrada. Dako sad kaayong gubot ang mahitabo ug maglisod ang administrasyon ni presidente Arroyo ilabi na karon nga kadaghanan sa naglingkod sa senado kay mga taga.oposisyon nga maong mga tagasuporta ni kanhi presidente Estrada. Maghimo gyud na sila ug paagi nga si kanhi presidente Estrada kay ma-absuwelto.

4. Palihug basaha ang atong nasudnong awit, Lupang Hinirang. Haom pa ba ni sa atong panahon karon? Ngano man? O nganong dili?

Para kanako, haom gihapon ang Lupang Hinirang sa atog panahon karon. Kibaw man gyud tang tanan nga mao kini ang atong national anthem ug magpabilin gyud kini siyang in-ana. Dili ni nato siya wagtangon o tangtangon kay mao kini ang atong agi og pahinumdom ug pagpakita pud og respeto sa atong nasud ug sa mga nasudnong bayani. Haom kaayo ni siya kay parte ni siya sa atong naandan ug sa atong kultura.

5. Uyon ka ba sa paghimong nasudnong bayani ni Ninoy Aquino? Ngano man?

O, muuyon ko sa paghimong nasudnong bayani ni Ninoy Aquino kay tungod iayang gibarugan ang pakipag-away sa mga diktar ni Marcos. Kung dili tungod niya, hantod karon naa unta gihapon ta ubos sa bati nga mmga pamaagi ni Marcos, siya unta gihapon ang mag-gunit ug mag-buot sa atong nasud. Kung dili tungod ni Ninoy, hantod karon kitang tanan kay mag-antos gihapon tunngod ni Marcos. Si Ninoy pud ang nakapapukaw sa mga taw nga magkat-on ug barog para sa ilang mga tungod.

II. Pagsumpay ug Pagmugna: Palihug paghimo og 10 ka sentences ginamit ang 10 sa mosunod nga mga pulong:
1.Kabilin ni lolo
2.Kampanaryo sa Boljoon
3.Bantayan sa Hari sa Mandaue
4.Gubat sa Tres de Abril
5.Pasayawa Ko, 'Day
6.Sakay ta sa Ceres
7.Pangandoy sa mas sanag nga ugma
8.Chicharon sa Carcar
9.Katugnaw sa Kantipla
10.Ungo sa Naga
11.Banay ni Mayor Andal
12.Kabayo ni Amorsola
13.Pagbalik ni Diego Salvador
14,Salingsing sa kasakit
15.Bakho sa kasingkasing
16.Bulawan sa lapok
17.Si Ponso, ang taxi driver
18.Inasal sa Talisay
19.Suruy-suroy sa Colon
20.Manok ni San Pedro
21.Martial law ni Marcos
22.Natunok sa kagingking
23.Bisag saging basta loving
24.Puyra gaba
25.Simbako

Ang salingsing sa kasakit kay kanunay gasunod-sunod kanako. Dili ko gyud mahikalimtan si Ponso, ang taxi driver nga akong hinigugma nga ni panaw na. Siya ra gyud ang nihigugma ug nidawat kanako bisan kabalo siya nga ako usa ka ungo sa Naga. Gimingaw na gyud ko sa among suroy-suroy sa Colon. Ang bakho sa kasingkasing kanunay gyud nga ana-a. Ilabi na gayud kung mukaon ko ug chicharon sa Carcar nga among paborito. Dili sad gyud nako mahikalimtan ang among panumpa sa usag-usa nga bisag saging basta loving. Bisan ako usa ka ungo ug siya usa ka driver, gitrato namo ang usag-usa nga isa ka bulawan sa lapok, ispisyal ug nag-inusara. Namatay lang gyud siya tungod sa banay ni Mayor Andal kay tungod iya kong giprotektahan kay patyununon ko, apan siya gayud ang naigo sa bala sa pusil. Gihuwat ko nalang ang pagbagting sa kampanaryo sa Bolhoon para makamata akong mga kauban nga ungo aron makapanimalos sa ilang gibuhat kang Ponso.

III. Pagsabot ug Pagpasabot: Isuwat ang imong paboritong Iningles o Tinagalog nga kanta. Dayon hubara sa Binisaya. Ipasabot ang kahulogan sa kanta. Ug nganong nahimo ni nimong paborito?

Grow Old With You by: Adam Sandler

I wanna make you smile whenever you're sad

Carry you around when your arthritis is bad

All I wanna do is grow old with you

I'll get your medicine when your tummy aches

Build you a fire if the furnace breaks

Oh it could be so nice, growing old with you

I'll miss you I'll kiss you

Give you my coat when you are cold

I'll need you I'll feed you

Even let ya hold the remote control

So let me do the dishes in our kitchen sink

Put you to bed if you've had too much to drink

I could be the man who grows old with you

I wanna grow old with you

Grow Old With You by: Junette Yamyamin

Gusto tikang pakataw-on kung ikaw kay masulob-on

Kargaon ka kung imong arthritis kay di maayo

Ang akong rang gustong buhaton, maniguwang uban nimo

Kuhaon nako imong tambal kung magsakit imong tiyan

Painitan ka kung ikaw kay gitugnawan

Oh, nindot gyud kaayo maniguwang uban nimo.

Mingawon ko nimo, Halukan tika

Tagaan ug tabon kung gitugnawan ka

Kailangan tika, Pakan-on ka

Bisan paguniton sa remote control

Ako na ang manghugas sa plato sa atong lababo

Pakatulgon ka kung daghan na ang nainom nimo

Ako na gyud ang lalaki na maniguwang uban nimo

Gusto kong maniguwang uban nimo.

Mao kini ang akong paboritong kanta kay tungod nindot kaayo siya ug mensahe. Ako, isip usa ka babay, maganahan gyud ko kung kantahan ko ani sa lalaki nga akong hinigugma ug gusto sag makuyog ug makadayon sa akong tibuok kinabuhi. Sa panahon karon, lisod na kaayo makakita ug tarong nga laki, daghan na kaayo ang mga mag-asawa nga nagpul-anay na ug mahog og magbulag. Sa kaning kantaha, bisan gamay ra og nahisgutan, mura na niya ug giingon ang tananna gusto niyang buhaton para sa babay nga iyang gihigugma para magdugay sila hantod sa maniguwang na. Grabi iyang higugma sa babay nga gusto man gyud niyang maka-uban hantod sa maniguwang na sila. Ingon-in-ani unta ang tanan lalaki.

IV. Madyik: Kon hatagan ka og usa (1) lang ka gahom, unsay imong pilion ug unsay imong buhaton aron pagsulbad sa mosunod:
1. Kakabos sa mga Pilipinhon
2. Pagkabungkag sa mga pamilya
3. Terorismo
4. Aborsiyon
5. Kahakog

Ang gahom nga akong napili kay ang gahom nga makausab sa mga panghitabo sa usa lang nako kaistorya.

1.Sa gahom na ana-a kanako, akong isulti na ang mga kabos kay matagaan ug trabaho ug dili na sila maglisod sa ilang panginabuhi. Usa sad kay akong sultian ang mga datu nga mutabang pud sa mga kabos apan sultian sad nako ang mga kabos nga dili mu-abusar ug dili sad magtinapulan aron makapangita sad sila ug trabaho apan ang mga taw nga makakita kanila kay maganahan usab mutabang. Pinaagi ni-ini kay mugamay nalang ang mga taw nga maglisod kay tanan mahatagan man ug higayon na mabuhi nga di maglisod kaayo.

2.Akong isulti na sila maghinigugmaay permi ug dili mag-away haron nga sila magkahiusa. Sa akong usa ra kasulti kay ang matag pamilya kay mutuman sa akong giingon ug dili na magkatibulaag. Ako silang sultian nga magsinabtanay kanunay ug dili magsinumpakiay aron nga walay gubot kay ang usa ka problema pwede ra maisturyaan ug kay tungod usa sila ka pamilya, dapat magkuyog sad sila nga muatubang sa mga problema.

3.Akong sultian ang mga taga lain nasud nga undangan na nila ang pakipag-away sa atong nasud ug sa uban pang mga nasud. Isulti nako sa isa lang nako kaistorya nga ang tanan nasud kay puro mag-amigo ug mag-amiga para sila kay magsinabtanay permi ug magtinabangay na ang kalibutan mahimong malinawon.

4.Akong isulti na ang mga inahan nga mabuntis kay ipagawas gyud ang ilang mga anak bisan nagkalisod sila ug tungod kay akong pulong kay kusog kaayo ug epekto sa mga taw, ilabi na sa mga katawhan kay matandog gayud sila ug maminaw nako. Hisgutan nako sila sa mga balos sa ilaha kung ang ilang kaugalingong anak kay dili nila hatagag higayon nga makasinati kung unsay ana-a aning kalibutana.

5.Sultian nako ang mga taw nga maghatagay. Akong ipatilaw nila kung unsa kasakit ang dili matagaan ug dili tagaan ug pagtagad sa mga paninahanglan sa mga taw. Pinaagi ni-ini sila makabati gayud ug sila mag-usab na aron dili magkagubot ang kalibutan.

V. Tambag: Kon ikaw si Pres. Arroyo, unsay imong buhaton sa nahibiling tulo ka tuig sa imong termino sa mosunod nga mga natad:
1. Ekonomiya

Akong tambagan ang mga taw nga buhaton ug tarong ang ilang trabaho ug haron nindot ang ilang mga produkto para ang mga taga lain nga nasud malipay ug maganahan mukuha ug mubaligya sa mga produkto sa Pilipinas didto sa ilang nagkaiyang mga nasud.

2. Politika

Akong bantayan ang mga korupt nga mga politicians nga magtarong sa ilang trabaho. Siguradaon sad nako na maayo ang ilang mga proyekto nga dili kini para sa kaugalingong kaayuhan lamang.

3. Kultura

Maghimo ko ug mga programa nga magpakita sa maong Pilipinong kultura nga mutabang ug pahinumdom sa mga taw sa atong kutlutra. Ako sad ipapadayon ug panindot ug paghimo sa mga nailhan nga produkto diri sa Pilipinas aron kita mailhan. Ako sad ipabutang guyd nga usa ka kuros nga kinahanglanon sa matag estudyante ang paghisgot bahin sa atong kultura ug kini dapat sad nga ipatuman.

4. Kalikopan [environment]

Akong ipasrikto ang balod sa waste segregation. Magbutang sad ko ug daghan pa gyung basurahan aron ang mga taw walay rason nga dili makalabay sa ilang basura ug tarong. Akong ipastrikto sad ang balod nga smoke velching. Akong sultian ang mga taw nga diesel lang ang gamiton nga pantubil imbis nga gas. Ako sad ipatipid ang mga taw sa pagpalabi ug gamit sa butang nga papel para dili kalas ug magsige ug putol sa mga punuan kung dili man, kay patabangon nako ang mga katawhan, bisan bata pa kay pakat-onon ug tanom para mudaghan ang punuan.

5. Amnestiya sa mga rebelde

Akong dunggon ang ilang mga gusto ipang sulti para matabangan sila kung unsa man ang ilang wala nauyunan. Kung unsa man, kay isturyaan lang sila ug pasabton sa mga butang-butang. Tagaan sad sila ug higayon aron mag-usab pero ang pagdawat sa ila ug balik kay muagi pa og proseso haron makita kung angay pa ba silang dawaton ug balik.

Charing, Nailad Ko sa Buing

Matud nila, mangita daw ko ug tarong nga lalaki. Usahay, makahuna-huna ko kung kanus-a pa mana nako makit-an? Sa akong pagsuroy-suroy aduna koy nakit-an! Gwapo, buotan ug solid og lawas. Si Felimon, o, kana iyang ngalan ug nakaila ko niya kay tungod miduol siya nako ug nakipag-ila-ila. Sa dili madugay, pipila lamang ka bulan ang niagi ug nagkakami gayod hantod sa asakpan nako nga usa siya ka bayot! Tungod sa akong kalagot, gi-away ug gisiyagitan nako siya og "liar, evil ka!". Wa jamu koy mabuhat kain-ana jud iyang pagkataw ug dula-dula lamang ang iyang pagpanguyab nako. Alkansi jud ko kay nagpada ko sa gugmang gi-atay.

Huwaw

Lisod kaayo kung maabtan ta ug huwaw.

Makuyapang jud ta tungod sa labihang kainit ug kauhaw.

Unsaon nalang kung wala na jud?

Unsaon nalang kung uga na ang tubod?

Kaluoy nalang sa mga mang-uuma

kung ang ilang mga tanom mamatay na.

tungod sa maong huwaw,

sayang ang ilang paningkamot ug pagpuwaw.

Ang mga taw nga walay gipuy-an

musamot jud ug kahuyang.

Ampingan jud nato ang mga butang sa atong palibot

Mintras kini wala pa nidukot.

Bissss.... rocks!!!

Oh, kahayag sa imong panagway nga naulipon sa gugmang giatay.. inday paminawa kabus kong gugma nga kanimo akong gi gasa.. dili ko man mahatag ang tanang bahandi ning kalibutan apan inday, dungga intawn ang alaot nga na ULIPON sa GUGMANG GIATAY...

Pipila lang kini sa linya sa maong uso ug sikat nga bisayang kanta, Ang Gugmang Giatay. Makapangutana jud ta kung ngano ang maong mga bisayang kana kay uso naman karon? Kaning mga kantaha kay uso na karon kay tungod makasabot man ta kay bisaya siya nga mao ang atong pinolungan. Tuod, adunay mga karaan nga bisayang kanta nga sikat hantod karon pero dili ingon na mao jud ang gstong paminawon sa mga tao kay tungod mad laglom ang pulong nga gigamit ug usa sad kay mga batan-on na sa karong panahona ang nanganta na mao pud kini kay mas kusog sa masa ilabi na sa mga batan-on pud. Uso pud ni siya karon kay tungod maka-relate ang kadaghanan , ilabi na jud ning mga kabatan-unan sa mga gipanghisgutan sa kanta. Kung buot huna-hunaon, dugay naman jud ni ang bisrock pero karon lang jud nisikat kay tungod nianam na ug kailadoa ng mga tigkanta. Pero dili tanan tao malingaw ani, klasi-klasi jud ug mga reaksyon ang mga tao depende sa ilang pagsabot ug kkung unsa sad nga klaseng mga kantaha ang muuyon sa ilang dunggan.

Sa akong tan-aw karon, layo kaayo ni ug maabtan ang mga bisayang kanta ug kining mga tigkanta, dako kaayo ug tabang para mulambo ang maong bisayang pulong! Sa in-ani pung paagi, maipakita pud nato nga naa sad juy mga nindot ug talento siri sa Sugbo ug daghan sad og maayo. Maminaw ta sa atong kaaugalingong pinulongan! Palamboon nato ang Cebuanong pinulongan!

Com26 Questions

1. Makaayo o Makadaot ba sa nasud ang pagpamugos sa pipila ka Sugbuanon pag-awit sa Lupang Hinirang sa ilang kaugalingong pinulongan?

Para kanako, dili jud maayo ang pagpamugos sa pipila sa Sugbuanon sa pag-awit sa Lupang Hinirang sa ilang kaugalingong pinulongan kay dili ni siya makatabang sa pagpahiusa sa nasud. Ang Lupang Hinirang ang atong pambansang awit busa dapat ni nato awiton sa pambansang pulong kay isa man ta kanasud. Ang Sugbu kay parte ra sa usa ka nasud busa dapat ug angay lamang na kung unsa ang para sa nasud, mao sad ang sundon ug dili dapat iya-iya.

2. Unsay imong tan-aw sa lista ni Pigafetta sa pipila ka mga pung sa mga Sugbuanon nga iyang nadunggan niadtong 1521? Nakatabang ba ni nimo sa pagtugkad sa sinugdanan sa Cebuano Language?

Base sa mga lista ni Pigafetta sa pipila ka mga pung sa mga Sugbuanon, para nako laglom jud kaayo siya ug ang uban kay lisod litukon ug dili ko makatuo kaayo nga usa sa mga laglom nga bisaya nga pung kay ngilngig ug buot ipasabot sa Ingles.

3. Angay pa bang ipadayon ang kampanya paghimo sa Cebuano nga national language? Ngano? O Nganong dili?

Para nako, dili jud angay nga ipadayon ang pagpangampanya sa paghimo sa Cebuano nga national language kay tungod ang Pilipino nga pulong kay mao na ang naandan sa mga katawhan ug mao na kini ang gitatak sa saunang panahon. Bisog asa ka sa Pilipinas, dali ra mo magkasinabot kung maggamit lang mo sa Pilipino nga pulong kay kibalo man tanan kontra sa bisaya, kinahanglan pa nimo kat-unon. Kinabag-an na sa Pilipinas ang kibalo sa Pilipino kaysa bisaya.

4. Unsay imong tan-aw, nganong kasabot ug kamaong mosulti og Cebuano ang mga lalawigan gawas sa Sugbo?

Sa akong pagtan-aw, kasabot ug kamaong mosulti og Cebuano ang mga lalawigan gawas sa Sugbo kay tungod duol-duol ra siya sa Pilipino nga pulong ug sayon ra siya katy-unon. Usa sad, para nako, tungod pud kay daghan nang mga taga Sugbu ang namalhin ug lain lalawigan sa nasud ug nakat-on kanila ang uban tao. uwede pud nga ang mga tagalain nga lalawigan kay namalhin sa Sugbu o di kaha kay nakapuyo bisog kadiyot lang kay nagkat-on napud.

5. Palihug hatagi ko sa Iningles sa mosunod nga mga pung nga Cebuano:

Buhilaman - Live Plant
Nataran - Frontyard
Lapalapa - Sole
Tangkugo - Nape
Kalalim - Comfort
Kasilinganan - Neighborhood
Balangay - Barrio or Village
Pakigbisog - Struggle
Paningkamot - Exertion, Endeavor, Effort
Tingusbawan - Progress

Ugma sa Cebuano

Kitang tanan, ganahan jud ta ug nindot nga kaugmaon. Mao sad na ang akong gusto mahitabo sa maong Cebuanong pulong. Daghan nga tao ang nagsaway og gikauwaw ang Cebuano. Ako, bisog dili ko ingon-ana ka hanas magsulti og laglom nga Cebuano, wala ko ni gikauwaw ug di sad ko mauwaw nga usa ko kadakong bisaya. Daghan na kaayo sa ato karon ang maningkamot jud og istorya og Iningles bisog nagkalisod kay tungod maulaw ta magbisaya o di kaha kinahanglan jud sa trabaho ug naa pud uban nga mao lang jud ang pulong nga naandan.

Para kanako, dili man sayop nga magkat-on ta ug Iningles, galing lang, masubra-an lang ta panagsa nga bisan dili na sakto ang paggamit, ang paglitok, magpaharon-ingnon jud. Usahay pud kay wala na sad sa lugar. Sa akong pagtan-aw sa Cebuanong pulong sa umaabot nga mga adlaw, buwan, tuig o atong mga kaugmaon kay ato gihapon gamiton pero masagol na siya ug uban nga mga pulong kay tungod grabi kaayo ang impluwinsiya sa ubang nasud ug lalawigan. Hinaot unta bisog daghan nata makat-unan nga pulong, manglabaw gihapon ang Cebuano. Kini mulambo ug mudugay kung di nato ikauwaw gamiton.

Dako kaayong bahin sa atong kinabuhi ug sa atong pagkatao ang maong Cebuanong pulong tungod kay mao kini ang labing unang pulong nga malitok nato mao nga mas maayo gayud sad gihapon ang makat-on og Iningles apan di pud unta nato hikalimtan ang maong nadak-an nga pulong kay ugma lamdag mao ra gayud gihapon ang pulong nga atong madali nga malitok. Cebuanong pulong maong mauna natong malitok ug Cebuanong pulong pud atong kinatapusang malitok.

Cebuano ug Ako

Ang akong dili makalimtan nga panghitabo bahin sa Cebuano kay katong niapil ko ug contest bahin sa pagbalita ug binisaya atubangan sa kamera ug sa daghan taw nga dili inandaman kung di, kalit-kalit nga pagbalita ug ang mga hurado ra ang magbuot kung unsa ang among ibalita. Nahitabo kini sa skwilahan namo unya ang mga nahukom kay sila Sir Leo Lastimosa, Sir Bienvenido Fernandez ug si Sir Januar Yap nga among mga maistro. Mga kato ang pinakuna nga contest nga akong giapilan nga mga di mayanong mga taw ang maong ni hukom.

Bisan nakulbaan pa ko pag-ayo, nalingaw ra gihapon ko kay tungod nakaapil gihapon ko sa in-atong klase nga contest bisan wala sad ko makadaog. Ang ako nalang gihuna-hinu kay ang oportunidad nga usa ko sa niapil. Nalipay sad ko kay sa akong pag-apil ato kay mura nasad ko ug nag-andam para sa akong kaugmaon o naa na koy kaagian sa pagbalita kay gusto man sab jud ko mahimong tigbalita sa telebisyon.

Tungod atong panghitabua, mas nakakuha ko ug kusog ug pagsalig sa kaugalingon nga kaya ra jud nako kung maningkamot lang jud ko. Mas ako sad napakita nga mahal jud nako ang Cebuano nga linggwahe kay kung dili pa, wala jud ko niapil ato. Busa kitang tanan, dapat jud kamao ug higugmaon ang atong kaugalingong linggwahe miskin mahimo tang tigbalita o dili.